"Жаргалмаа" өгүүллэг зохиолын задаргаа.

Үүдэл санаа:

Тодорхой нэг зохиол бүтээлийн үндэс үүсгэл бөгөөд уран бүтээлчийн сэтгэл санаанд урган бий болох анхны бодол санаа, зохиолын тухай санаашрал гэж хэлж болно.

Тухайн цаг үе, нийгмийн орчин нөхцөл нь тод тусгагдсанаар зохиолын үүдэл санааг бага ч гэсэн тодорхойлж болох ч  зохиогчтой нь уулзаж туурвисан түүхий нь мэдэхээс нааш боломжгүй билээ. Ямар ч зүйлийг харж, бодож байгаад хэдий хугацаанд юун тухай бичих санаа төрсөн нь зохиолчийн хувийн архивт л хадгалаастай. Энэ өгүүллэг ч ялгаагүй, бүр зохиолын үйл явдалтай холбоогүй тэс хөндлөнгийн зүйлээс санаа үүдсэн ч байж магадгүй. Миний бодлоор зохиолч Энхболд “ Жаргалмаа” өгүүллэгээ  хүний сэтгэлийн хувирал, хүний мөн чанар, үр хүүхдээ бодож хайрлах сэтгэлээс үүдэн бичсэн санагдлаа.

Сэдэв:

Зохиолчоос ямар нэгэн зохиол бичихээр сонгож авсан бөгөөд тухайн бичигдэх  зохиолын бүхий л утга санаа, өгүүлэгдэхүүн, дүр, агуулга, хэрэг явдлын  үндсэн чиглэлийг төлөвлөн тодорхойлогч хүчин зүйл.

“Жаргалмаа” өгүүллэгийн нэр сэдвээ тодорхой хэмжээгээр хадгалсан. Сэдэв нь тухайн зохиолын утга санаа , агуулга дүрийг тодорхойлдог. Үүний баталгаа нь Жаргалмаа гэх эмэгтэй нь зохиолын  гол дүр болох Дэндэвийн анхны эхнэр, хайртай эмэгтэй нь хүүхдүүдийнх нь ээж юм. Жаргалмаа гэх эмэгтэйн нэр нь энэхүү зохиолын сэдэв. Тэрхүү гичий чоно зулзагануудынхаа төлөө арай ядан тусламж эрэн тэмцэж байгаа нь эмэгтэй хүн хичнээн өвдөж ядарч зүдэрсэн ч үр хүүхдийнхээ төлөө бүгдийг хийдэг гэсэн санааг өгүүлсэн. Жаргалмаа зохиол дээр гардагчлан бие нь өвдөөд хот сууринлуугаа буцахдаа ч гурван охинтойгоо хамт л явсан. Харин энэ бүгдийг Дэндэв  гичий чонын үйлдлээс ухаарч үр хүүхэдрүүгээ яаран явж буйгаар зохиол төгсдөг.

Мөнхүү зохиолч “Хүний сэтгэл гэдэг өдөр өдрөөр хувирч, алд алдаар хулждаг” гэсэн санааг хөндөхдөө, Жаргалмаа болон Хандармаа гэсэн хүүхнүүдтэй амьдрал зохиосон гол дүр Дэндэв нь амьдралаа бодон дурсаж, санагалзаж, эцэст нь ухаарч байгаа тухай үйл явдал өрнөнө.

 Утга:

Зохиол бүтэж бүрэлдсэний илэрхийлэл бөгөөд сэдвийг тодорхой өгүүлэгдэхүүн болгож, тэрхүү уран дүрслэлээрээ уншигчдад ойлголт болгож хүргэх төвлөрсөн санааг хэлнэ:

Хүүхэд гэдэг цав цагаахан ертөнцийг эцэг эхчүүд өнчрөл гэх хар үүлээр нөмрүүлэх эрхгүй. Мах цусных нь тасархай, өөрийнх нь залгамж болон ирсэн үрсээ орхисон хүн бол Дэндэв. Амьдралд тэгш зүйл гэж байхгүй учраас Жаргалмаа  Дэндэв 2 үнэхээр таарч тохирохгүй салж сарнисан байж болох ч эргээд хүүхдээ гээд халамж анхаарал тавьж, хариуцлагаа ухамсарладаг л байх хэрэгтэй.

Агуулга ба хэлбэр:

Зохиолд тодорхой агуулгыг илэрхийлэхийг тулд ямар нэг хэлбэрийг бүтээн бий болгодог. Уншигчдад гоо сайхны таашаал , амьдралын юмс үзэгдлийн мөн чанарыг танин мэдүүлж, ойлгуулахад  агуулга илрэн гарах бөгөөд гол нь тодорхой дүр зураг, хэрэг явдлуудыг бодитой үнэн мэтээр хүртээхэд хэлбэр чухал үүрэгтэй

Амьдрал бол баялаг. Харин амьдрах хугацаа богино ч хүн утга учиртай амьдрах нь зүйтэй. Гол дүр Дэндэв зохиолын эхлэлд Хүрэн шар үхрээ бодон хайрлахдаа нулимс нь цийлэгнэдэг. Гэвч “Өнөө хэдэн хүүхэд яаж байдаг шуу бол доо гэж оройдоо санаашран бодовч төдөлгүй Хандармаагийн хайр энхрийлэлд автаад мартагнаж, гүн нойрондоо автана.” хэмээн гол хэсэгт гардаг. Тэрээр өөрийн жаргалаа бодон Хандармаатай амьдарсан ч үр хүүхдийнхээ төлөө юуг ч хийгээгүй.  Аав нь Дэндэвийг эцгийн хайраар дутаагаагүй, сайн ч эр хүн болгож хүмүүжүүлсэн. Дэндэвт амьтныг хайрлах сэтгэл байдаг ч  үрээ  гэх сэтгэл дутаж байв. Энэ өгүүллэг нэг л агуулгатай. Амьдралд юу ч тохиолдож болох ч эцэг хүн  үүргээ ухамсарлах хэрэгтэй. Эр хүн гэдэг хүн чанараа алдагдуулах элдэв олон зүйлийн эсрэг бат зогсож , нугарашгүй ноён нуруутай байж чаддаг байх л хэрэгтэй.

Зүйрлэл:

Утга шилжүүлэх ёсны нэг хэлбэр бөгөөд нийтлэг төсөөтэй шинж бүхий хоёр юм үзэгдэл, ойлголтыг хооронд нь жишин нэгний нь уран сайхны онцлогийг ялгаруулан тодруулдаг арга.

- Зүүн урд зүгт хүрэн шарынх нь хүүгтэл амьсгал татах нь даавуу цуулах мэт тод сонсогдоно.

- Тэгсэн үхрийн гяван гэдэг асар үнэтэй түүхий эд гэсэн сонины үсэг харагдах шиг болоод хүрэн шараа хайрлахдаа нулимс нь гарахаа шахжээ. 

-Хэдэн хүүхэдтэйгээ ноороод л, миний заяа тавилан оногдсон газар энэ дээ гэсэн шиг гэрийн зүүн талд явган сандал дээр эргэлдэн хоол цай юүхэн хээхэн зэхэж уймарсаар өдрийг барна.

- Гарвал орчныг түнэр харанхуй нөмөрч, одод өнгөлүүлсэн эрдэнийн чулуу мэт ногоон, хөх, улаан өнгөөр ээлжлэн туяарна. 

- Морь харчихаад эргэтэл хөлд нь нэг юм тээглэх шиг болсноо нөмгөлсөн дээлийнх нь хормой доогуур гутлынх нь түрийнээс дээхнүүр халуу асгаад явчихлаа. Банхар нь гүйж ирээд долоов бололтой.

- Дэндэв банхрыгаа яв чи хэмээн зандартал ухасхийн бусгах шиг болжээ.

- Дэндэв гэрийн зүг явтал банхар араас нь нэг л их харамсалтайгаар ширтэх шиг бодогдож, хоёр далных нь хооронд халуу дүүгээд явчихав. 

- Дэндэвийн цээжинд нар ургах шиг болсон доо.

- Энэ зургийг ч гэсэн хэрхэн авсан дүр нь Дэндэвт харагдах шиг болно.

- хачин номхон гөлөрсөн нүдээр ширтээд гинших мэт зөөлөн дуу гаргав. 

-Дэндэвийн зүрх рүү ёгхийтэл хатгуулах шиг болоод тэр амьтны тухай ямар нэг төсөөлөл төрж,

- өвсний хашаанаас морио гарган эмээллэж, яаруу давчуу мордтол гичий түүний бодлыг ойлгосон мэт хойт зүгийг барин,

 -  Гичий давхисаар Дуулгат хэмээх сүрлэг уулын өмнүүр духны хөндлөн сорви мэт зурайн байдаг гүн жалга руу харайн оров.

Адилтгал:

Төрлийн нэг зүйлийг зүйлд юмуу, зүйлийг төрөлд эсвэл өөр зүйлийг төрөлд гэхчилэн адил төсөө талаар нь ижилсүүлэн дүрслэх арга.

-Гявантай үхэр ийнхүү хөр цасан дээр хэвтдэг, хэвтрийг нь үзвэл цас ногоон туяатай болж хайлмагтсан байдаг гэж

-Хүний сэтгэл гэдэг өдөр өдрөөр хувирч, алд алдаар хулждаг ажээ.

Хөрөг дүр:

“Жаргалмаа... Дэндүү айвуу тайвуу, дэндүү налгар наазгайдаа Дэндэвийг Хандармаад алдсан даа. Өглөөнөөс үдэш болтол үсээ ч нэг олигтойхон илчихгүй, бүсээ ч чангалаад бүсэлчихгүй, нэг л үлхийсэн юм явдагсан. Хэдэн хүүхэдтэйгээ ноороод л, миний заяа тавилан оногдсон газар энэ дээ гэсэн шиг гэрийн зүүн талд явган сандал дээр эргэлдэн хоол цай юүхэн хээхэн зэхэж уймарсаар өдрийг барна. Дэндэвийг шөнө дөлөөр орж ирж байхад ч хүний урманд хаачаад ирэв гэж асуухгүй гүн нойронд автчихсан унтаж л хэвтэх.” Эндээс уншигчдад Жаргалмаа гэх бүсгүй ажилд тааруу , анхиагүй нэгэн байсныг харуулж байна. Магадгүй тэрээр эр нөхөртөө сэтгэлгүй ч байсан байж магадгүй. Эмэгтэй хүн ямар явах нь эр нөхрөөсөө л шалтгаалдаг гэхчилэн Дэндэв ч халамжгүй эр байж болно. Гэхдээ Жаргалмаа үр хүүхдээ орхиод яваагүй билээ.

Дүгнэлт:

Д:Энхболд зохиолчийн “Жаргалмаа” өгүүллэгийг задлахдаа аль болох үрээ хайрлах эцгийн сэтгэл,  хүн чанараа гээхгүй байх талаас нь харж шинжлэхийг хичээлээ. Өгүүллэг задлах гэдэг амаргүй  ажил юм. Олон талаас нь харьцуулан бодож дүгнэлт хийх гэж оролдсон ч задлаж чадаагүй орхиж гээгдүүлсэн зүйл өчнөөн байна. Улам их зүйл уншиж  судлах хэрэгтэй байгааг мэдлээ. Д. Энхболд зохиолчийн өгүүллэг маш энгийн өгүүлэмжтэй. Богинхон, цогц утга санааг илэрхийлсэн. Уран дүрслэл, хул найруулгын хувьд маш өвөрмөц. Энгийн юмнаас уншигчдад ихийг ойлгуулсан. Хүн ер нь хамгийн энгийн зүйлийг ч анзаарддагүй гэдэг билээ.  Дэндэв залуу шиг хүрэн шар үхрээ бодон уйлчихаад үр хүүхдээ анзаарах ч завдалгүй амьдран суугаа нь хүн гэдэг хамгийн чухал зүйлээ мартдаг гэгдийг нотлоно. Хүний амьдралын  утга учир бол үр удам. Хүний сэтгэл байнга хувирж ханилсан ханиа сольж болох ч хүн чанараа л гээхгүй, ноён нуруугаа хугалахгүй байх учиртайг Дэндэв залуугаар дүрсэлжээ.

Э. Оюунгоо